Betoverende penselen

In 1879 schrijft dichter Jacobus Adriaan de Bergh een lofdicht op Haagse bloem- en fruitschilderessen. Met hun betoverende penselen, zo dicht De Bergh, weten zij zelfs de meeste zwaarmoedigen onder hun bewonderaars te scharen. Naast de gevestigde bloemschilderessen Gerardine van de Sande Bakhuyzen en Margaretha Roosenboom roemt De Bergh onder andere Adrienne van Hogendorp-s’Jacob (1857-1920). Deze kunstenares is dan 22 jaar oud en doet pas sinds 1877 mee aan nationale tentoonstellingen. Ze weet zich dus al jong te profileren en haar faam houdt aan. Ze mag bijvoorbeeld bekende kunstcritici onder haar vaste liefhebbers rekenen en verkoopt veel werk aan verzamelaars en liefhebbers. Haar werk stelt ze tentoon in binnen- en buitenland.

Hoewel ik enigszins vermoedde waar ik aan begon, wilde ik toch eens op rij zetten wat Van Hogendorp-s’Jacobs artistieke carrière behelsde en wat ze daarnaast nog deed. Deze inventarisatie leverde een imposante lijst aan tentoonstellingen op, maar ook een kijkje in een leven van zorg om anderen.

Leerlinge van Roosenboom

Adrienne Jacqueline s’Jacob wordt geboren op 28 januari 1857 in Jakarta (toen: Batavia). Haar vader is politicus Eduard Herman s’Jacob, haar moeder jonkvrouw Cornelia Govertha Elisa Lucipara de Stuers. Wanneer s’Jacob precies naar Nederland komt, blijft is me niet bekend. Het moet ergens vóór 1877 zijn geweest want dan gaat ze aan Nederlandse tentoonstellingen deelnemen, met werk in olieverf en in aquarel.

Op 11 juli 1878 trouwt Adrienne met mr. Dirk baron van Hogendorp, adjunct-commies van het departement van Buitenlandse Zaken. [1] Als “A. van Hogendorp s’Jacob” zal Adrienne de rest van haar leven haar werk signeren. Alleen in de catalogi van haar allereerste tentoonstellingen, te weten in Amsterdam 1877 en Den Haag 1878, staat ze nog als “mej. Adrienne s’Jacob”.

Ze neemt lessen bij de Haagse schilders Martinus Wilhelmus Liernur, Simon van den Berg en bovenal Margaretha Roosenboom. Volgens kunsthistoricus en -criticus Albert Plasschaert werkt zij bij die laatste zelfs drie jaar. Roosenboom is bovendien de enige van de leraren die Van Hogendorp-s’Jacob noemt als Galerie Artz haar rond 1900 vraagt naar haar artistieke opleiding. Roosenboom drukt dan ook een flink stempel op de ontwikkeling van Van Hogendorp-s’Jacob.

Jonge artiste

Kunstrecensent en journalist A.C. Loffelt – een groot liefhebber van haar werk, zoals nog zal blijken – noemt Van Hogendorp-s’Jacob in het in memoriam voor Roosenboom in Het nieuws van den dag (30 december 1896). Volgens hem is zij één van haar meest succesvolle leerlingen. Van Hogendorp-s’Jacob werkt en exposeert de eerste jaren dan ook onder de vleugels van haar schilderlerares. Ter illustratie, in 1881 bestempelt een recensent haar als “begaafde leerlinge van mevr. Marg. Vogel – Roosenboom” en in 1882 schaart een kunstcriticus haar onder

de jongere artisten, die allengs reputatie beginnen te maken of de schoone verwachting van de jongste tentoonstellingen bevestigen …

– ‘Kunstnieuws: De Rotterdamsche tentoonstelling’, Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (21 juni 1882), p. 6 via Delpher.

Tegelijkertijd behoort Van Hogendorp-s’Jacob al tot “de beste namen” onder de levende kunstenaars, zo staat in Algemeen Handelsblad (25 juni 1881). Het duurt dus zeker niet lang voordat ze kunstzinnig gezien op eigen benen staat en deelname aan internationale tentoonstellingen volgt dan ook snel, met bijvoorbeeld München (1883), Brussel (1884) en Berlijn (1886).

Gevoelvol en rijk van kleur

Bij kunstrecensenten vindt Van Hogendorp-s’Jacobs werk dus veel weerklank. Onder haar grootste pleitbezorgers bevindt zich de al genoemde A.C. van Loffelt. Deze is bijvoorbeeld lyrisch over haar Chrysanthemums, waarover hij onder het pseudoniem E.G.O. schrijft:

‘Chrysanthemums’, een der modebloemen, zag ik zelden zoo meesterlijk gepenseeld en zoo gevoelvol en rijk van kleur, als die door mevr. Van Hogendorp ’s Jacob. Dit is in zijn genre een standaardwerk. Ik vind ze nog mooier, dan de ‘Magnolias’ door dezelfde talentvolle schilderes, maar dit ligt meer aan den aard der bloemen, dan aan de kunst, die evenzeer aan de voorstelling der magnolias besteed is. De techniek, vereischt om de Chrysanthemums te schilderen, trekt mij meer aan. Elke veeg is er éen en moet ‘aus einem Gusz’ op zijn plaats staan.

– E.G.O., ‘De Haagsche Salon’, Het vaderland (20 juni 1887) via Delpher

Loffelt blijft een groot bewonderaar, want hij prijst haar Rododendrons op een Groningse tentoonstelling in 1889. Daarover schrijft hij in niet mis te verstane bewoordingen dat ze “de oprechtste bewondering” verdienen.

Bovendien meent hij naar aanleiding van de Haagse salon 1890 dat haar werk Pioenrozen “wel een meer het oog loopende plaats had mogen hebben”.

Poëzie

Uiteindelijk geeft Loffelt zijn zwak voor het werk van de kunstschilderes ten volle toe als hij naar aanleiding van een groepstentoonstelling van Pulchri Studio (1895) bekent: “Ik heb altijd veel gevoeld voor de smaakvolle bloemstudie van mevr. van Hogendorp-’s Jacob.” Op de tentoonstelling van Pulchri Studio vijf jaar later ten slotte is het werk van Van Hogendorp-s’Jacob volgens hem zelfs het meeste bewonderenswaardige onder de stillevens:

Van stillevens en bloemen is er nogal een en ander. Maar, ronduit gezegd, dienen zulke voorstellingen met bijzonder veel talent en fijnen smaak, geschilderd te worden, willen ze bij den toeschouwer een dichterlijken indruk wekken. Werkelijkheidszin alleen is niet voldoende. Poëzie boeit mij alleen aan de verschillend gekleurde Irissen door Mevr. Van Hogendorp-’s Jacob.

Loffelt in Het nieuws van den dag (6 april 1900), p. 21 via Delpher

Maar Loffelt is zeker niet de enige bewonderende kunstcriticus. Zo schrijft een andere, anonieme recensent:

De zeer fraaie bloemstukken zijn bijzonder schaarsch. Mevr. de baronesse van Hogendorp-’s Jacob heeft met hare zeer fraai geschilderde rhododendrons en tulpen een gemakkelijke overwinning behaald.

– Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (23 oktober 1896), p. 6 via Delpher

Vol lof is bij ook de kunstrecensent in Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (12 januari 1898): “Hare expositie heeft de charme der verscheidenheid.” Van het bloem-schilderen, zo meent ook A. De Ticheler, in ‘De Salon te Brussel in 1887’, Dietsche Warande (1887, p. 54), geeft Van Hogendorp-s’Jacob “een edel voorbeeld”.

Kopers

Van Hogendorp-s’Jacob is dus geliefd bij recensenten, maar ook vakgenoten weten haar werk te appreciëren. Zo wordt ze toegelaten tot het Amsterdamse kunstenaarsgenootschap Arti et Amicitiae waarmee ze vanaf 1887 tentoonstelt. Later treedt Van Hogendorp-s’Jacob ook toe tot de kunstenaarsvereniging Pulchri Studio in Den Haag. Kunstcriticus Johan Gram, tevens schilder, merkt op dat zij als trouw Pulchri-lid zorg draagt dat haar werk op elke tentoonstelling vertegenwoordigd is. Haar bloemstukken zijn bijvoorbeeld te vinden op groepstentoonstellingen in 1887 en 1893.

De waardering van vakgenoten uit zich ook op persoonlijk vlak. Het kunstenaarsechtpaar Sientje van Houten en Hendrik Willem Mesdag bezit bijvoorbeeld een aquarel op papier van haar hand. Het stilleven van rozen en druiven werk wordt uiteindelijk geveild in 1920, tegelijkertijd met andere bezittingen van het dan inmiddels overleden echtpaar.

Van Hogendorp-s’Jacob is ten slotte geliefd bij een breed publiek van kunstliefhebbers. Op de kunstmarkt vinden haar geschilderde en getekende bloemen immers veel aftrek. Ze mag zelfs op koninklijke interesse rekenen. In 1897 koopt koningin-regentes Emma namelijk een schilderij van rododendrons dat op een groepstentoonstelling van Pulchri Studio hangt.

Donatie

Behalve aan het schilderen, op doek, paneel en papier, besteedt Van Hogendorp-s’Jacob een groot deel van haar tijd aan liefdadigheid. Ze weet bovendien haar artistieke productie met dit liefdadigheidswerk te combineren. Met een donatie van een aquarel voor de verloting ondersteunt de kunstenares bijvoorbeeld de Nederlandsche Vereeniging “De Stuers”.

Deze organisatie helpt verminkten aan prothesen:

Het aantal personen, aan wie sedert de oprichting der Vereeniging hulp verleend werd steeg tot 638. Er werden verstrekt 96 kunstapparaten, als: 63 konstbeenen, 12 kunstarmen, 2 kunsthanden, 1 kunstvoet, 6 kunstoogen, 3 steuntoestellen. 4 beugels met kniekappen en schroeven, 2 toestellen na resectie der elleboogsgewrichten en 3 krukken

– ‘Vereeniging “De Stuers”‘ in Het vaderland (25 april 1891) via Delpher.

De verloting van Van Hogendorp-s’Jacobs aquarel levert maar liefst 500 gulden op wat in die tijd een indrukwekkend bedrag is, zeker voor een aquarel. Volgens de omrekentool van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis stemt het namelijk ongeveer overeen met een waarde van € 6.600 nu. Hiermee neemt haar donatie “een eerste plaats in”, zo lezen we in Het vaderland, “onder de giften” waarmee de vereniging haar tekorten aanvult.

De Lyceum Club

Naast het doen van incidentele donaties zet Van Hogendorp-s’Jacob haar professionele netwerk in ten behoeve van anderen. Daarvoor neemt zij bijvoorbeeld plaats in het comité van de Nederlandse Lyceum Club.

Deze vereniging had pas kort ervoor het licht gezien. De Britse kunstenares en schrijfster Anne Constance Smedley (1876-1941) richt in 1904 de eerste Lyceum Club op in Londen met als voornaamste doel de internationale samenwerking tussen studerende vrouwen en kunstenaressen. Smedley besteedt vervolgens haar tijd en aandacht om de idealen van de club in binnen- en buitenland te promoten. Daarmee legt ze de basis voor een internationaal gezelschap van vrouwenverenigingen. Aangespoord door het internationale netwerk richt de Nederlandse advocate en econome Lizzy van Dorp vervolgens een Nederlandse afdeling van de club op. [2]

In het organiserend comité van deze club nemen vrouwen zitting die een netwerk hebben opgebouwd, op terreinen zoals wetenschap, literatuur, beeldende kunst of muziek. Behalve Van Hogendorp-s’Jacob zijn dit voor de beeldende kunsten onder andere de gevestigde schilderessen Thérèse Schwartze (1851-1918) en de hiervoor genoemde Sientje Mesdag-van Houten (1834-1909). [3] Samen willen zij aanstormende talenten in het vak op weg helpen.

Zorg voor anderen

Naast jonge kunstenaressen hebben ook kinderen Van Hogendorp-s’Jacobs zorgzame aandacht. In 1887-1888 is ze bijvoorbeeld lid van het comité voor Industrieschool der meisjes in Den Haag. [4] Ook is ze jarenlang als regentes verbonden aan het Kindersanatorium in Scheveningen. [5]

Bovenal helpt Van Hogendorp-s’Jacob in strijd tegen rachitis. Deze botaandoening kan ontstaan door een tekort aan vitamine D. Kinderen die hieraan lijden, hebben er dus baat bij om buiten te zijn. Zonlicht helpt immers bij de aanmaak van vitamine D. In de strijd tegen de ziekte zet Van Hogendorp-s’Jacob, samen met een arts, in 1919 de eerste Nederlandsche Vereniging voor Kleuterzorg op. [6] Voor ouders die geen tuin hebben of overdag moeten werken, maakt de vereniging opvang mogelijk, bij voorkeur op het strand.

Onvervulde wens

Van Hogendorp-s’Jacob sterft in het jaar dat haar enige dochter moeder wordt. [7] Kleindochter Henriëtte Jacoba van Eysinga wordt namelijk geboren op 7 maart 1920 en Van Hogendorp-s’Jacob sterft op 19 september op 63-jarige leeftijd.

Haar dood is vervolgens aanleiding voor haar echtgenoot baron Dirk van Hogendorp om haar liefdadige initiatieven nog eens onder de publieke aandacht te brengen. Na haar overlijden initieert hij namelijk een postume collecte voor de Vereniging “Naar het Strand”. Ter verduidelijking, deze organisatie biedt arme gezinnen de kans om hun kinderen tot zes jaar oud op het strand aan te laten sterken. Daarvoor plaatst Van Hogendorp een oproep in de Nieuwe Rotterdamsche Courant waarin hij schrijft:

Het leven van een lieve vrouw stond in het teeken van naastenliefde en ik weet daarom aan een harer vurige onvervulde wenschen uitvoering te geeven door hierbij de bede tot u te richten: zendt mij een geldelijke bijdrage, opdat het haar zoo dierbare werk ook in volgende zomers kan worden voortgezet.

– Dirk van Hogendorp, in Nieuwe Rotterdamsche Courant (29 september 1920), p. 9 via Delpher.

In dit bericht legt Van Hogendorp dus vooral de nadruk op het liefdewerk van zijn gestorven echtgenote. Daarnaast doet hij ook recht aan het artistieke werk van zijn vrouw. In 1923 schenkt hij namelijk een olieverfschilderij aan het Haags Gemeentemuseum. [8]

Bloemen en naasten

De twee acties zijn een mooie afspiegeling van de twee kanten van het openbare leven van Adrienne van Hogendorp-s’Jacob. Gedurende haar hele leven schildert zij immers, op doek, op paneel en op papier. Gekozen onderwerpen daarvoor zijn steevast bloemen en bloesems van allerlei soorten: rozen en azalea’s, rododendrons en magnolia, anemonen en meer. Het zijn ook deze bloemen die in 1879 aan dichter De Bergh de opmerking ontlokken over betoverende penselen die ervoor zorgen dat men de bedwelmende geur van de bloemen kan ruiken.

Kortom, sinds haar vroegste tentoonstellingen staat haar werk – bij leven althans – in niet aflatende belangstelling. Daarvan is het hoogtepunt misschien wel de opname in het overzichtswerk Women painters of the world (1905).

Tegelijkertijd maakt Van Hogendorp-s’Jacob zich haar leven lang sterk voor anderen. Haar bijzondere aandacht heeft de jeugd, van jonge kunstenaressen tot zieke kinderen.

Let wel, deze combinatie van kunst en naastenliefde is niet uitzonderlijk. Kunstbeoefening en liefdadigheid zijn vaak verweven in de levens van negentiende-eeuwse kunstenaressen, zo bracht ik ook in eerdere posts aan de orde, zoals in “Liefde voor het Gelderse landschap”. Dat ook in het leven van Van Hogendorp-s’Jacob kunst en liefdewerk niet los van elkaar bestaan, laten de deelname aan de Lyceum Club of de donatie aan de Vereeniging “De Stuers” duidelijk zien.

Tentoonstellingen

Het onderstaand tentoonstellingsoverzicht van Adrienne van Hogendorp-s’Jacob is imposant, zowel in hoeveelheid tentoonstellingen als in de geografische reikwijdte. Dit overzicht – dat overigens verre van volledig is – is gemaakt op basis van (gedigitaliseerde) tentoonstellingscatalogi in RKD Explore. De lijst van catalogi volgt aan het einde van deze pagina. Als de kennis over een tentoonstelling uit een andere bron komt, zoals een krantenbericht, dan staat de verwijzing erbij.

Amsterdam 1877: Tentoonstelling van schilder- en andere werken van levende meesters

• Een bouquet azalias enz (nr. 247)

Den Haag 1878: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Najaarsbloemen (nr. 407)
• Lentebloemen (nr. 408)

Amsterdam 1879: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitae 

• Chrysandicums (nr. 131)

Rotterdam 1879: Tentoonstelling door de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Sneeuwklokjes (nr. 203)
• Carlina der Alpen (nr. 204)

Amsterdam 1880: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Wilde bloemen (nr. 160)
• Azalea (nr. 161)

Groningen 1880: Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters

• Chrysanthemums (nr. 100)

Amsterdam 1881: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitae 

• Rozen (nr. 58)
• Azalea (nr. 59)

Zutphen 1881: Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, geopend door de kunstvereeniging Pictura

• Rozen (nr. 95)

Den Haag 1881: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Alpenbloemen (nr. 148)
• Wilde bloemen (nr. 149)

Goes 1881: Tentoonstelling van kunstwerken op het gebied van schilder- en teekenkunst vervaardigd door binnenlandsche of buitenlandsche Levende Meesters

• Rozen (nr. 98)

Amsterdam 1882: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae

• Rozen (nr. 109)
• Chrysanticum (nr. 110)

Rotterdam 1882: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Chrysanticum (nr. 156)
• Rozen (nr. 157)

Amsterdam 1882: Tentoonstelling van kunstwerken door vrouwen vervaardigd in de kunstzaal van het Panorama-Gebouw Plantage tegenover Artis

• Wilde bloemen (nr. 48)
• Azalea (nr. 49)

_ _: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae

• Rozen (nr. 98)

_ _: Internationale tentoonstelling, Nederlandsche afdeeling der galerij van schoone kunsten, 1 mei

• Chrysanthemum (nr. 90)
• Spaansche druiven (nr. 91)

München 1883: Internationalen Kunstausstellung im königl. Glaspalaste

• Blumen (nr. 1264)
• Blumen: Narzissen (nr. 1265)

Middelburg 1883: Tentoonstelling van schilderijen [volgens Opregte Haarlemsche Courant (30 maart 1883) via Delpher]

• “Agathe-rozen” verkocht volgens Opregte Haarlemsche Courant

Amsterdam 1884: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae

• Azalea (nr. 110)

Den Haag 1884: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Narcissen (nr. 159)
• Rozen (nr. 160)

Brussel 1884: Tentoonstelling van Beeldende Kunsten [recensie in Het nieuws van den dag (3 september 1884), p. 6 via Delpher]

Deventer 1884 [volgens Provinciale Overijsselsche en Zwolsche courant (18 september 1884) via Delpher en Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (6 augustus 1884), p. 6 via Delpher]

Amsterdam 1885: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae

• Narcissen (nr. 66)

Rotterdam 1885: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Rozen (nr. 178)
• Chrysanthemum (nr. 179)

Berlijn 1886: Jubiläums-ausstellung der Kgl. Akademie der Kunste im Landes-ausstellungsgebaude, mei-oktober

• Rosen (nr. 511)

Amsterdam 1886: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, oktober

• Pioenen (nr. 141)

Amsterdam 1886: Tentoonstelling van teekeningen van levende meesters, Arti et Amicitiae, oktober

• Druiven (nr. 58)

Groningen 1886: Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters

• Azalea’s (nr. 91)

Amsterdam 1887: Arti et Amicitiae [“Teeken, schilder, plaatsnijkunst, enz”, Dietsche warande (1887), p. 149 via internet archive]

Den Haag 1887: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Magnolia’s (nr. 171)
• Chrysanthemums (nr. 172)

Amsterdam 1887: Arti et Amicitiae, oktober

• Magnolia (nr. 78)

Brussel 1887: Salon

• Chrysanthèmes (nr. 106)

München 1888: Münchener Jahres-Ausstellung im Glaspalast

• Blumen (nr. 1264): “Narzissen” volgens Ludwig Pfau, “Aus der Münchener Kunstausstellung des Jahres 1888”, Nord und Süd: Eine deutsche Monatschrift 47, nr. 141 (december 1888), p. 340 via Google Books]

Amsterdam 1888: Arti et Amicitiae, tentoonstelling van teekeningen van levende meesters, april

• Anemonen (nr. 61)

Amsterdam 1888: Arti et Amicitiae, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, oktober

• Rozen (nr. 101)

Rotterdam 1888: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Witte pioenroos (nr. 173)
• Magnolia’s (nr. 174)

Amsterdam 1889: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Narcissen (nr. 185)

Groningen 1889: Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters

• Rhododendrons (nr. 96)
• Anemonen (nr. 97)

München 1889: Offizieller katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im kgl. Glaspalaste

• Magnolien (nr. 421)

Parijs 1889: Exposition universelle, Palais du Champs de Mars

• Chrysanthèmes (nr. 65)
• Roses (nr. 66)

Den Haag 1889: Pulchri Studio [volgens een recensie in Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (8 februari 1889), p. 6 via Delpher]

• een tweetal bloemstukken, o.a. Chrysanten, aquarel volgens Het vaderland (7 februari 1889) via Delpher

Groningen 1889: Pictura [volgens “Een Meiweek in het Noorden.. “, Het vaderland (11 juni 1889) via Delpher]

• Rhododendrons

‘s-Hertogenbosch 1890: portefeuille van Arti et Amicitiae [volgens Provinciale Noordbrabantsche en ’s Hertogenbossche courant (11 januari 1890) via Delpher]

• aquarel

Arnhem 1890: Internationale tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, 17 juli – 15 september

• Magnolia (nr. 189)
• Chrysanthemum (nr. 190)

Den Haag 1890: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Pioenrozen (nr. 187)
• Narcissen (nr. 188)

Amsterdam 1890: Arti et Amicitiae, tentoonstelling van kunstwerken door leden der Maatschappij, oktober

• Magnolia’s (nr. 67)
• Chrysanthenium (nr. 68)

München 1890: Münchener Jahres-Ausstellung im Glaspalast

• Chrysanthemen (nr. 563)
• Rosen (nr. 564)

Maastricht 1890: Internationale tentoonstelling van schilderijen, aquarels, teekeningen, etsen, enz. en beeldhouwwerk , 21 december – 18 januari 1891

• Rozen (nr. 470)

Den Haag 1891: Biesing, Molenstraat [volgens Het vaderland (28 april 1891) via Delpher]

• Rozen

Rotterdam 1891: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Pioenen (nr. 186)
• Rozen (nr. 187)

Amsterdam 1891: Tentoonstelling van kunstvoorwerpen door Nederlandsche artiesten, bestemd voor de verloting, maart

• Geele Rozen (nr. 58)
• Druiven (nr. 59)

_ _: Arti et Amicitiae, tentoonstelling van kunstwerken door leden der Maatschappij, oktober

• Rhododendrons (nr. 179)

_ 1892: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (13 oktober 1892), p. 6 via Delpher]

• Peonen (nr. 181), vgl cat. 2
• Chrysanthemum (nr. 182)

_ _: Tentoonstellingen der Teekeningen Maatschappij Arti et Amicitiae [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (12 april 1892), p. 6 via Delpher]

München 1891: [volgens A. de Ticheler, “Kunst-tentoonstellingen te Gent, München, Mentz, etc.”, Dietsche Warande, tweede reeks, 5 (1892), p. 616 via dbnl]

Groningen 1892: Tentoonstelling van kunstwerken van wege het kunstlievend genootschap Pictura, 8 mei – 8 juni

• Chrysanthemums (nr. 58)
• Rozen (nr. 57)

Den Haag 1893: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Rozen (nr. 166)
• Pioenrozen (nr. 167)

Arnhem 1893: Tweede internationale tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, 8 augustus – 19 september

• Tulpen (nr. 145)

Utrecht 1893: Nationale Tentoonstelling van Neêrlands Weldadigheid [volgens Opregte Haarlemsche Courant (3 oktober 1893) via Delpher]

• bloemstuk: “met goud bekroond” volgens Opregte Haarlemsche Courant

Den Haag 1893: Biesing, Molenstraat [volgens Haagsche courant (14 november 1893) via Delpher]

• Rozen

München 1893: Münchener Jahres-Ausstellung im Glaspalast

• Rhododendron (nr. 672)

Chicago 1893: World’s Columbian Exposition

• Roses (nr. 166)

Den Haag 1893: Pulchri Studio

• Chrysanthemums (nr. 49)

Rotterdam 1894: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Tulpen (nr. 198)
• Rhododendrons (nr. 199)

Den Haag 1894: Pulchri Studio [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (19 maart 1894), p. 5 via Delpher]

• fraaie bloemstukken

München 1894: Münchener Jahres-Ausstellung im Glaspalast, 12 september

• Feldblumen (nr. 419)

Antwerpen 1894: Exposition universelle des beaux-arts

• Rhododendrons (nr. 875)

Den Haag 1894-1895: 8ste groepententoonstelling in de zaal van Pulchri Studio [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (22 december 1894), p. 6 via Delpher en Opregte Haarlemsche courant (5 januari 1895) via Delpher]

• 14 schilderijen volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (31 december 1894), p. 2 via Delpher, o.a.:
• Paarse irissen volgens Het vaderland (19 januari 1895), p. 2 via Delpher
• Rhododendrons volgens Het vaderland (28 maart 1895) via Delpher

Groningen 1895: Tentoonstelling van kunstwerken van wege het kunstlievend genootschap Pictura, 12 mei – 12 juni

• Chrijsanthemum (nr. 43)
• Rozen (nr. 44)

Amsterdam 1895: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, vanaf 14 september

• Rhododendrons (nr. 161)

Berlijn 1895: Grosse Berliner Kunst-Ausstellung

• Tulpen (nr. 763) [cat. ]

Den Haag 1896: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters

• Vlaamse tulpen (nr. 91)

Utrecht 1896: Kunstliefde [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (16 april 1896), p. 6 via Delpher]

Berlijn 1896: Internationale schilderijententoonstelling [volgens “Uit Berlijn.. “, Het nieuws van den dag (2 juni 1896), p. 5 via Delpher]

• Irissen

Amsterdam 1896: Najaarstentoonstelling Arti et Amicitiae

• Rhododendrons
• Tulpen

Sint-Petersburg 1896: Academie Imperiale des Sciences, november-december

• Rhododendrons (nr. 36)
• Tulipes (nr. 37)

Maastricht 1896

• Vaas met pioenrozen (nr. 309)

Brussel 1897: Exposition internationale

• Iris (nr. 200)
• Chrysantèmes, aquarel (nr. 201)

München 1897: VII. Internationalen Kunstausstellung im königl. Glaspalaste, 1 juni – eind oktober

• Chrysanthemum (nr. 1731)

Groningen 1898: Tentoonstelling van kunstwerken van wege het kunstlievend genootschap Pictura, 20 maart – 20 april

• Vlaamsche tulpen (nr. 47)
• Rozen (nr. 48)

Rotterdam 1898: Tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (31 mei 1898), p. 2 via Delpher]

• Rozen (nr. 157)
• Papavers (nr. 158)

Den Haag 1898: Nationale Tentoonstelling van Vrouwenarbeid, 9 juli – 21 september

Amsterdam 1899: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, vanaf 9 september

• Geele rozen (nr. 148)

Den Haag 1899: Tentoonstelling van Schilderijen en Beeldhouwwerken in Pulchri Studio [volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (17 april 1899), p. 2 via Delpher en Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (7 januari 1898), p. 4 via Delpher]

• 11 bloemstukken waaronder twee kleine paneeltjes (Rozen) volgens “Haagsche Kroniek. (De derde groep in Pulchri) van 8-23 Januari”, Algemeen Handelsblad (12 januari 1898), p. 2 via Delpher]

Den Haag 1900: Schilderijententoonstelling in Pulchri Studio [volgens Het nieuws van den dag (6 april 1900), p. 21 via Delpher]

• Irissen

Amsterdam 1900: Tentoonstelling van Kunstwerken Arti et Amicitiae [volgens Het nieuws van den dag (16 mei 1900), p. 10 via Delpher en Arnhemsche courant (25 oktober 1900), p. 6 via Delpher]

• onbekend (nr 60)

Den Haag 1900: Pulchri Studio, schilderijen, teekeningen, beeldouwwerken, etsen en lithographien, bijeengebracht door de Leden, 7 – 15 oktober

• Rozen (nr. 42)

Londen 1900: Woman’s Exhibition, Earl’s Court

• Roses (nr. 1478)
• Peone (nr. 1946)

Arnhem 1901: Gemeentelijke tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, 15 juni – 1 augustus

• Rozen (nr. 147)
• Orchideeën (nr. 148)

München 1901: Münchener Jahres-Ausstellung im Glaspalast

• Chrysanthemen (nr. 796)

Rotterdam 1902: Vierjaarlijksche tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen

• Irissen (nr. 96)

Groningen 1902: Tentoonstelling van schilderijen van wege het genootschap Pictura, 16 maart – 16 april

• Chrysantemums (nr. 41)

Amsterdam 1903: Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, vanaf 13 september

• Rhododendrons (nr. 208)

Leeuwarden 1903: Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, 15 juni – 6 juli

• Rozen (nr. 46)

Saint Louis 1904: Louisiana exposition

• Tulips (nr. 189)

Arnhem 1905: Gemeentelijke tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, 15 juni – 28 augustus

• Chrysanthemum (nr. 124)

Londen 1905: The Lyceum Club [volgens Algemeen Handelsblad (27 augustus 1905), p. 3 via Delpher]

• 2 stuks

Luik 1905: Exposition universelle et internationale de Liège, 1905

• Tulipe de Flandres (nr. 25)

Amsterdam 1909: Arti et Amicitiae, Tentoonstelling van Teekeningen en Beeldhouwwerken Vervaardigd door Leden der Maatschappij, april-mei

• Rozen (nr. 78).

[Haarlem] 1910: Nationale bloemententoonstelling

• “Rozen in tinnen beker” volgens Nieuwe Haarlemsche courant (23 maart 1910), p. 1 via Delpher

Amsterdam 1913: Tentoonstelling De vrouw 1813-1913 [volgens Algemeen Handelsblad (19 juni 1913), p. 2 via Delpher], 2 mei – 30 september (“medaille tweede klasse”)

Den Haag 1915: Nationale tentoonstelling van kunstwerken, onder bescherming van H.M. de Koningin, met daaraan verbonden verloting ten bate van het Koninklijk Nationaal Steun-comité 1914, in Pulchri Studio ’s Gravenhage, 22 februari – 9 maart via Delpher

• Bloemen (Rhododendrons) (nr. 517)

Onbekend 1915

• Mand met bloemen, aquarel (P.F. Thomsen) (nr. 876)

Parijs 1916

Literatuur

Catalogi

Het voorgaande tentoonstellingsoverzicht heb ik onder meer samengesteld op basis van de volgende catalogi (op alfabetische volgorde). De meeste zijn te vinden op de onovertroffen websites van de KB (Delpher) en het RKD:

• Cat. Amsterdam 1877, Tentoonstelling van schilder- en andere werken van levende meester te Amsterdam in den jare 1877 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1880, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters te Amsterdam in den jare 1880 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 15. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1886, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1886 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 15. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1889, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1889 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1892, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1892 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 16. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1895, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1895 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1899, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1899 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 11. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam 1903, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, te Amsterdam, in den jare 1903 (Amsterdam: Stads-Drukkerij), p. 21. [internet archive en RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1879, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1881, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1882, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 11. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1883, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 10. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1884, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1885, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters in de kunstzalen der Maatschappij Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 8. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1886, Tentoonstelling van teekeningen van levende meesters, Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 10. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1887, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, october 1887 (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 11. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1886, Tentoonstelling van teekeningen van levende meesters, Arti et Amicitiae (Amsterdam: Erven H van Munster & Zoon), p. 9. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1888, Tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters, october 1888 ([Amsterdam]), p. 13. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1890, Tentoonstelling van kunstwerken vervaardigd door leden der Maatschappij, october 1890 ([Amsterdam]), p. 10. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1891, Tentoonstelling van kunstwerken vervaardigd door leden der Maatschappij, october 1891 ([Amsterdam]), p. 11. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1891, Tentoonstelling van kunstvoorwerpen door Nederlandsche artiesten, bestemd voor de verloting, te houden in maart 1891 ([Amsterdam]), p. 10. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Arti et Amicitiae, 1909, Tentoonstelling van Teekeningen en Beeldhouwwerken Vervaardigd door Leden der Maatschappij (Amsterdam), p. 40. [DoME]
• Cat. Amsterdam, Koloniale en uitvoerhandeltentoonstelling, 1883, Internationale koloniale en uitvoerhandel-tentoonstelling Amsterdam 1883: Catalogus van de Nederlandsche afdeeling der galerij van schoone kunsten (Amsterdam: Gebroeders Binger), p. 20. [RKD Library]
• Cat. Amsterdam, Panorama-gebouw Plantage, 1882, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken door vrouwen vervaardigd in de kunstzaal van het Panorama-Gebouw Plantage tegenover Artis (Amsterdam: Stoomdrukkerij Roeloffzen & Hübner), p. 11. [RKD Library]
• Cat. Antwerpen 1894, Exposition universelle des beaux-arts, 1894: Catalogue général illustré (Antwerpen: Bellemans Frères), p. 61. [internet archive]
• Cat. Antwerpen 1894, Exposition universelle d’Anvers 1894: Catalogue officiel général (Brussel: Adolphe Mertens), p. 303. [internet archive]
• Cat. Arnhem 1890, Internationale tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters te Arnhem, 1890 (Arnhem: Van Mastrigt en verhoeven), p. 17. [RKD Library]
• Cat. Arnhem 1893: Tweede internationale tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters te Arnhem, Musis Sacrum (Arnhem: Van Mastrigt en Verhoeven), p. 15. [RKD Library]
• Cat. Arnhem 1901: Gemeentelijke tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters te Arnhem (tweede vierjaarlijksche) (Arnhem: G.J. Thieme), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Arnhem 1905: Gemeentelijke tentoonstelling van kunstwerken van levende meesters te Arnhem in Musis Sacrum (derde vierjaarlijksche) (Arnhem: G.J. Thieme), p. 16. [RKD Library en DoMe]
• Cat. Berlijn 1886, Jubiläums-ausstellung der Kgl. Akademie der Kunste im Landes-ausstellungsgebaude: Illustrirter Katalog (Berlijn: Berliner Verlags-Comtoir), p. 103. [Hathi Trust]
• Cat. Berlijn 1895, Illustrirter Katalog / Grosse Berliner Kunst-Ausstellung (Berlijn: Rud. Schuster), p. 41. [Hathi Trust]
• Cat. Brussel 1887, Exposition générale des beaux-arts 1887: Catalogue explicatif (Brussel: Ad Mertens), p. 35. [internet archive]
• Cat. Brussel 1897, Exposition internationale de Bruxelles 1897: Beaux-arts: Catalogue général (Brussel: Lyon-Claesen), p. 171. [internet archive]
• Cat. Chicago 1893, World’s Columbian Exposition, Official Publications. Revised Catalogue. Department of Fine Arts, with index of exhibitors (Chicago: W.B. Conkey Company), p. 358. [internet archive]
• Cat. Den Haag 1878, Lijst van kunstwerken van levende meesters, ’s Gravenhage, 1878 (Den Haag: W. Carpentier), p. 37. [RKD Library]
• Cat. Den Haag 1881, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1881 (Den Haag: W. Carpentier), p. 17. [RKD Library en Google Books]
• Cat. Den Haag 1884, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1884 (Den Haag: Mouton & Co), p. 18. [RKD Library]
• Cat. Den Haag 1887, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1887 (Den Haag: Mouton & Co), p. 17. [RKD Library]
• Cat. Den Haag 1890, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1890 (Den Haag: Mouton & Co), p. 17. [Google Books en RKD Library]
• Cat. Den Haag 1893, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1893 (Den Haag: Mouton & Co), p. 17. [Google Books en RKD Library]
• Cat. Den Haag 1896, Lijst van kunstwerken van levende meesters te ’s Gravenhage, 1896 (Den Haag: Mouton & Co), p. 13. [RKD Library]
• Cat. Den Haag 1898, Nationale tentoonstelling van vrouwenarbeid: Catalogus van de rubriek beeldende kunsten (Den Haag: Mouton).
• Cat. Den Haag, Gemeentemuseum, 1935, Catalogus van de schilderijen, aquarellen en teekeningen Gemeentemuseum ‘s-Gravenhage (Dienst voor kunsten en wetenschappen). [Delpher]
• Cat. Den Haag, Pulchri Studio, 1893, Catalogus van schilderijen en beeldhouwwerken door gewone en buiten leden (Den Haag: Mouton), p. 6. [Google Books]
• Cat. Den Haag, Pulchri Studio, 1900, Schilderijen, teekeningen, beeldouwwerken, etsen en lithographien bijeen gebracht door de leden (Den Haag: H.G. Tersteeg), z.p. [internet archive]
• Cat. Den Haag, Pulchri Studio, 1915, Catalogus van de nationale tentoonstelling van kunstwerken, onder bescherming van H.M. de Koningin, met daaraan verbonden verloting ten bate van het Koninklijk Nationaal Steun-comité 1914 (Leiden: Sijthof), p. 28. [Delpher]
• Cat. Goes 1881, Catalogus van de tentoonstelling van kunstwerken op het gebied van schilder- en teekenkunst vervaardigd door binnenlandsche of buitenlandsche levende meesters (Goes: S.J. Jonge), p. 12. [RKD Library]
• Cat. Groningen 1880, Lijst van schilderijen van levende Nederlandsche meesters waarvan de tentoonstelling zal plaats hebben van wege het kunstlievend genootschap ter aanmoediging en bevordering van Teeken- en Schilderkunst, onder den naam: Pictura, te Groningen (Groningen: Van Heijningen Bosch & Co), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Groningen 1886, Lijst van schilderijen van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, waarvan de tentoonstelling zal plaats hebben van wege het kunstlievend genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: J.B. Wolters), p. 10. [RKD library]
• Cat. Groningen 1889, Lijst van schilderijen van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, op de tentoonstelling van wege het genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: J.B. Wolters), p. 13. [RKD library]
• Cat. Groningen 1892, Lijst van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, ingezonden op de tentoonstelling, te houden van wege het kunstlievend genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: J.B. Wolters), p. 11. [Google Books en RKD Library]
• Cat. Groningen 1895, Lijst van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, ingezonden op de tentoonstelling, te houden van wege het kunstlievend genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: J.B. Wolters), p. 9. [RKD Library]
• Cat. Groningen 1898, Lijst van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, ingezonden op de tentoonstelling, te houden van wege het kunstlievend genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: J.B. Wolters), p. 9. [RKD Library]
• Cat. Groningen 1902, Lijst van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, ingezonden op de tentoonstelling, te houden van wege het kunstlievend genootschap Pictura, te Groningen (Groningen: Scholtens & Zoon), p. 9. [RKD Library]
• Cat. Leeuwarden 1903, Catalogus van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, tentoongesteld in de daarvoor door het Friesch Genootschap beschikbaar gestelde zalen voor moderne schilderijen in het Friesch Museum te Leeuwarden (Leeuwarden: Coöperatieve Handelsdrukkerij), p. 12. [RKD Library]
• Cat. Londen 1900, Woman’s Exhibition, 1900, Earl’s Court, London, S.W.: Official fine art, historical and general catalogue (Londen: Spottiswoode), p. 35 en 50. [internet archive]
• Cat. Luik 1905, Exposition universelle et internationale de Liège, 1905: Catalogue général officiel (Luik: Charles Desoer), p. 564. [internet archive]
• Cat. Maastricht 1890, Internationale tentoonstelling van schilderijen, aquarels, teekeningen, etsen, enz. en beeldhouwwerk (buiten programma) te Maastricht, georganiseerd door de Societeit Momus. Afdeeling: Beeldende Kunsten (Maastricht: Leiter-Nypels), p. 34. [Google Books en RKD Library]
• Cat. München 1883, Illustrierter Katalog der internationalen Kunstausstellung im königl. Glaspalaste in München (München: Rudolf Mosse), p. 59. [internet archive]
• Cat. München 1894, Illustrirter Katalog der Munchener Jahresausstellung von Kunstwerken Aller Nationen im kgl. Glaspalaste (München: Franz Hanfstaengl), p. 20. [internet archive]
• Cat. München 1889, Offizieller katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im kgl. Glaspalaste (München: Verlagsanstalt für Kunst und Wissenschaft, vormals Friedrich Bruckmann), p. 32. [Hathi Trust]
• Cat. München 1890: Illustrierter Katalog der Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im königl. Glaspalaste 1890 (München: Franz Hanfstaengl Kunstverlag), p. 17. [internet archive]
• Cat. München 1893, Münchener Jahresausstellung von Kunstwerken aller Nationen im königl. Glaspalaste 1893 (München: Franz Hanfstaengel Kunstverlag), p. 36. [internet archive]
• Cat. München 1897, Offizieller Katalog den VII. Kunstausstellung im kgl. Glaspalaste zu München 1897 (München: Verlag von Rudolf Mosse), p. 128. [internet archive]
• Cat. Parijs 1889, Catalogus van de Nederlandsche inzendingen ter internationale tentoonstelling Parijs 1889 (Haarlem: Enschedé & Amsterdam: Van Gelder), p. 4. [Google Books]
• Cat. Parijs 1889, Exposition universelle internationale de 1889 à Paris: Catalogue général officiel, Tome premier: Groupe I Oeuvres d’art classes 1 à 5 (Lille: Imprimerie L. Danelle), p. 251. [internet archive en Gallica]
• Cat. Rotterdam 1879, Catalogus van schilder- en kunstwerken, op de tentoonstelling door de Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1879 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 21. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1882, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1882 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 17. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1885, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1885 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1888, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1888 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1891, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1891 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1894, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1894 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 21. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1898, Catalogus der tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1898 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 19. [RKD Library]
• Cat. Rotterdam 1902, Catalogus der vierjaarlijksche tentoonstelling van schilderijen en andere kunstwerken, in het gebouw der Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen te Rotterdam, in 1902 ([Rotterdam]: Stefanus Mostert & Zonen), p. 14. [RKD Library]
• Cat. Saint Louis 1904, Official catalogue of exhibits. Department of Art. Universal exposition, St. Louis 1904, herz. ed. (Saint Louis: Official Catalogue Company), p. 234. [internet archive], ook p. 29. [Delpher]
• Cat. Sint-Petersburg 1896, Exposition de Tableaux, aquarelles, eau-fortes, etc etc. (Fayences) d’artistes hollandais contemporains origanisé par la Société Artistiques “Arti et Amicitiae”. Catalogue (s.l.), p. 42. [Google Books]
• Cat. Zutphen 1881, Tentoonstelling van schilderijen van levende Nederlandsche meesters, geopend door de kunstvereeniging Pictura (Zutphen: W.J. Thieme & Cie), p. 11. [RKD Library]

Verder

• Jacobus Adriaan de Bergh, ‘Lofdicht A Mesdames‘, Haagsche penkrassen 1 (1879), p. 436. [Google Books]
• Johan Gram, Onze schilders in Pulchri-Studio 1880-1904 (1904), p. 100. [Google Books]
• Walter Shaw Sparrow, Women painters of the world, from the time of Caterina Vigri, 1413-1463, to Rosa Bonheur and the present day (Londen 1905), p. 266. [The Project Gutenberg]
• llustrated catalogue of the notable private collection of paintings, water colors, pastels, drawings and etchings and the studio effects of the famous modern Dutch artist, the late Hendrik Willem Mesdag of The Hague, Holland: to be sold at unrestricted public sale (New York 1920), nr. 139. [internet archive]
• Alb. Plasschaert, Korte geschiedenis der Hollandsche schilderkunst: van af de Haagsche School tot op den tegenwoordigen tijd, Nederl. Bibliotheek (Amsterdam 1923), p. 192-193. [Delpher]
• G. Knuttel, Gemeentemuseum ‘s-Gravenhage. Catalogus van de schilderijen, aquarellen en teekeningen (Den Haag 1935), p. 115. [Delpher]
• Norbert Hostyn en Willem Rappard, Dictionaire van Belgische en Hollandse bloemenschilders geboren tussen 1750 en 1880 (Knokke-Zoute 1995), p. 221.
• Barbara Boudewijnse, E.M. van Lokven en E. Oskam, Nederlands leerboek jeugdgezondheidszorg, deel A: Organisatie (Assen 2005), p. 29. [internet archive]
• Hanna Klarenbeek, Penseelprinsessen & broodschilderessen. Vrouwen in de beeldende kunst 1808-1913 (Bussum 2012), vooral p. 101 en 158.
• Els Kloek en Marloes Huiskamp, Een dame met veerkracht. 100 Jaar Nederlandse vrouwenclub / Lyceumclub Amsterdam 1923-2023 (Hilversum 2023).

Noten

[1] Haags Gemeentearchief te Den Haag, BS archief 335-01, inv. nr. 673, 11-07-1878, Huwelijksakten Den Haag, akte nr. 479. Het Tresoar bezit nog enkele brieven van Adrienne s’Jacob aan haar verloofde Dirk van Hogendorp: Tresoar (Frysk Histoarysk en Letterkundich Sintrum, 323 Familie Van Eysinga-Vegelin van Claerbergen, 6647.

[2] Archief Elisabeth Carolina van Dorp 1858-1948, inventaris gemaakt door Susanne Neugebauer in 2004, Atria Amsterdam 2020 [PDF]. Voor de Lyceumclub, zie ook het recent verschenen Kloek en Huiskamp 2023.

[3] Belang en recht (15 april 1905), p. 109 via Delpher (geraadpleegd op 4 september 2023). Eerder noemde ik al de aquarel in bezit van het echtpaar Mesdag. Het stilleven met rozen en druiven dat in 1920 geveild wordt als onderdeel van “the notable private collection … of the famous modern Dutch artist, the late Hendrik Willem Mesdag” komt dus mogelijk in bezit van het echtpaar via Sientje Mesdag-van Houten. Met haar heeft Van Hogendorp-s’Jacob immers contact via (o.a.) de Lyceum Club. Zie Illustrated catalogue of the notable private collection of paintings, water colors, pastels, drawings and etchings and the studio effects of the famous modern Dutch artist, the late Hendrik Willem Mesdag of The Hague, Holland: to be sold at unrestricted public sale (New York: American Art Association, 1920), nr. 139 [internet archive]. Zie voor meer over de aquarel op papier in de collectie Mesdag, ook RKD Explore.

[4] De wekker. Nieuwe bijdragen voor het onderwijs 44, nr. 26 (1887) via Delpher. Ontslag volgt in 1888 volgens De wekker 45, nr. 25 (1888) via Delpher.

[5] Het precieze verloop van aanstellingen zou via archiefonderzoek vastgesteld kunnen worden. Uit dagbladen en tijdschriften blijkt in ieder geval dat Van Hogendorp-s’Jacob wordt gekozen in 1901, volgens Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage (5 juni 1902), p. 4 [Delpher] en in 1902 herkozen volgens Het nieuws van den dag (6 juni 1902), p. 13 [Delpher]. Dan wordt ze opnieuw vermeld in Het vaderland (25 februari 1913), p. 7 [Delpher], in Dagblad van Zuid-Holland en ‘s-Gravenhage (9 maart 1916), p. 1 [Delpher], en in Vrouwenjaarboekje voor Nederland 14 (1918), p. 262 en dezelfde 15 (1919), p. 212.

[6] Boudewijnse, Van Lokven en Oskam 2005, p. 28.

[7] Voor de geboorteakte van Coralie Leopoldine, de dochter van Adrienne, zie Haags gemeentearchief, 0335-01 Ambtenaar van de burgerlijke stand van de gemeente ‘s-Gravenhage, 360, nrs. 1416-2837, 1885 apr 6 – jul 27, 19 juni 1885, akte nr. 2360. Voor de geboorteakte van de dochter van Coralie: Stadsarchief van Leiden, Stadsbestuur (SA III) (1816-1929), deel 4786, periode: 1920, Leiden, 7 maart 1920, akte nr. 398.

[8] Den Haag, Gemeentemuseum, 33-23. Zie Knuttel 1935, p. 115. In de collectie online van het Kunstmuseum heb ik het werk helaas niet kunnen terugvinden.