Maria Magdalena

De tentoonstelling ‘Maria Magdalena’ in Museum Catharijneconvent draait om beeldvorming. Weinig is bekend over de vrouw die in de bijbel Maria uit Magdala wordt genoemd. Toch projecteerden mensen vanaf het vroege christendom hun ideeën op de ongrijpbare en mysterieuze figuur. Ondanks – of dankzij – onze beperkte kennis is ze altijd onderwerp van culturele verbeelding gebleven. Dit maakt beeldvorming een spannend startpunt.

Mannelijk perspectief

Maria Magdalena is een vrouw met veel identiteiten.

We associëren haar met de vermenging van seksualiteit, sensualiteit en zonde. Ze is ook een baken van hoop en een feministisch icoon.

– Museum Catharijneconvent over Maria Magdalena. De tentoonstelling

De beelden complementeren elkaar en botsen zelfs geregeld. Soms is zij prostituee, dan de vrouw van Jezus. De ene keer is ze apostel der apostelen, de volgende keer verguisd. Maria Magdalena is alles en tegelijkertijd een illusie. Daarom lijkt ze soms niet veel meer dan een leeg canvas waarop alles losgelaten kan worden.

In de introductiefilm bij de tentoonstelling bespreekt historicus Herman Pleij de veranderende opvattingen, zoals we ze zien in speelfilms vanaf de jaren 20. Evangelisten en kerkvaders legden de basis voor veel van de postgevatte ideeën over Maria Magdalena. Van hen komen de beelden waarop regisseurs als Martin Scorsese, Abel Ferrara en Garth Davis voortborduurden en reflecteerden en waartegen ze ageerden.

Hieruit blijkt al, de tentoonstelling draait veelal om mannelijke perspectieven, van evangelisten, kerkvaders en theologen tot Scorsese en Dan Brown. Met de behoudende keuze voor Herman Pleij in de introductiefilm lijkt Museum Catharijneconvent zelf ook nog een duit in het zakje van mannelijke beeldvorming te doen.

Gelukkig vindt de tentoonstelling verderop een betere balans met ook vrouwelijke experts, in film en vooral in de audiotour.

Attributen

De tentoonstelling heeft daarna vooral een chronologische opbouw. In de eerste zaal draait het om beeldvorming in de evangeliën. Deze vormen immers de basis van onze kennis. Deze vier bijbelboeken zijn zeker de meest invloedrijke bronnen van informatie.

In de zalen erna komen dan de middeleeuwen en vroegmoderne tijd aan bod. In dit deel van de expositie draait het bovenal om de visuele weergave van Maria Magdalena, minder om beeldvorming. Hierbij ligt de focus op haar attributen. Hoe wordt Maria Magdalena afgebeeld? We zien haar met de zalfpot. Als modieuze vrouw met opvallende kleding. In een tuin waar zij de verrezen Christus herkent.

Hoe men zich in die tijd de bijbelse Maria toe-eigende, blijft onderbelicht.

Meester van de Magdalenalegende, Vrouw en dochter met Maria Magdalena en Margareta, linkerluik van een altaarstuk, olie op paneel, ca. 1515-1520. Staatliche Museen Schwerin, inv. G 198. Bron: RKD

Maar beeldvorming was er uiteraard ook toen. Van mannen én vrouwen. Deze zijn misschien niet allemaal met naam bekend, maar er zijn talloze afbeeldingen waarin vrouwen zich met Maria Magdalena afficheren. Vrouwen bewoonden kloosters met haar als schutspatroon. Zij maakten soms voorstellingen waarin hun liefde voor deze vrouw tot uitdrukking kwam. Adellijke dames hadden haar als beschermheilige en lieten zich met haar afbeelden (zie afbeelding hierboven).

Wat herkenden zij in de vrouw met de zalfpot? Wat trok hen aan?

Keerpunt

Meest doeltreffend is het laatste deel van de tentoonstelling. Daar staat eindelijk een veel gemist vrouwelijk perspectief tegenover het mannelijke, met prachtig werk van beeldend kunstenaressen als Patricia Cronin en Kiki Lamers.

Met een imposante stapel gewassen schorten vraagt Cronin aandacht voor vrouwen die werden opgesloten in de Ierse Magdalen Institutions. Van 1922 tot 1996 zaten daar duizenden vrouwen achter tralies, omdat ze – om wat voor reden dan ook – in aanraking waren gekomen met seks, terwijl zij ongehuwd waren. Als boetedoening moesten zij wassen.

Cronins werk is enerzijds een aanklacht tegen deze strafinstellingen. Tegelijkertijd is het een eerherstel voor al die vrouwen en meisjes die in naam van Maria Magdalena in deze wasserijen te werk werden gesteld.

Totaal tegengesteld is het uitgangspunt van Kiki Lamers. Deze kunstenares en keramiste laat zich inspireren door afbeeldingen van Maria Magdalena als kluizenares, slechts bedekt met haar lange haren. In kleine en tere beelden verbeeldt Lamers vervolgens de natuurkracht die zij in het lichaam van deze Maria Magdalena ontdekt.

Kracht is ook wat andere eigentijdse vrouwen in Maria uit Magdala herkennen. Het werk van Lamers is daarmee een keerpunt in de tentoonstelling. Met de video van Lady Gaga en het album van Fka Twigs op mijn netvlies wandel ik de tentoonstelling uit. Eindelijk zijn daar de vrouwen die zich met Maria Magdalena identificeren.

Meer lezen?

De tentoonstelling ‘Maria Magdalena‘ in Museum Catharijneconvent loopt tot 9 januari 2022. Bij de tentoonstelling is ook een boek verschenen:

Lieke Wijnia e.a., Maria Magdalena – kroongetuige, zondaar, feminist (Zwolle: Waanders, 2020)

Alle audiotourfragmenten van kenners en kunstenaars zijn via internet terug te luisteren.

In een eerdere post ‘Pelgrims in de Provence‘ schreef ik over Maria Magdalena als kluizenares. Mijn volgende post gaat over de bijbelse scène waarin Maria Magdalena Christus herkent nadat hij is verrezen. Middeleeuwse voorstellingen met deze scène weerspiegelen opvattingen over reliekverering.